Παρουσίαση του βιβλίου Grégoire Chamayou

Φωτογραφίες από την εκδήλωση στο Κτίριο Συλλόγου Ελλήνων Αρχαιολόγων, 18.12.2013

Παρουσίαση στο "Βήμα" 5.1.2014

Μύθοι και λατρείες στους Λειψούς

Της Άννας Λυδάκη (*).

Πεδίο της έρευνας της Μαριλένας Παπαχριστοφόρου είναι οι Λειψοί, η Λειψία των ελληνιστικών χρόνων, η Λειψώ, όπως αναφέρουν βυζαντινά έγγραφα του 11ου αιώνα. Λειψώ από την Καλυψώ; Τη θεά που κατοικούσε το νησί – καταφύγιο πριν το κατοικήσουν οι άνθρωποι; Ή από το ελλειπτικό σχήμα του νησιού που νομίζει κανείς ότι τείνει να ενωθεί με την απέναντι Πάτμο; Η συγγραφέας μας λέει ότι τα κενά στην ιστορία γεμίζουν από ένα πλήθος βιωματικών προσλήψεων και το αόριστο παρελθόν του τόπου γεμίζει ανθρώπινες παρουσίες που μετασχηματίζονται σε σύμβολα. Στο βιβλίο τηςΜύθος, λατρεία, ταυτότητες «στο νησί της Καλυψώς» γίνεται φανερό πως γεγονότα –μυθικά ή ιστορικά- μεταπλάθονται σε προφορική ιστορία και θρύλους, υιοθετούνται από όλους και αποτελούν εν τέλει μέρος της ταυτότητάς τους.

Η μελέτη της Παπαχριστοφόρου επικεντρώνεται στην ανάλυση προφορικών αφηγήσεων με τις παράλληλες λατρευτικές εκδηλώσεις και αναδεικνύει το πώς η ιστορία –πραγματική, μυθική, κατασκευασμένη, δεν έχει σημασία- κυριαρχεί στη συλλογική μνήμη και συγκροτεί την κοσμοθεωρία των ανθρώπων που κατοικούν στο νησί της Καλυψώς..

Στις αφηγήσεις που παρουσιάζει η συγγραφέας σπηλιές, πηγές, βλάστηση, θαλασσοπούλια, στοιχειωμένα κτιριάκια, το αβαθές Κουσάλι, το Κάστρο (απ’ όπου μπορεί να ελέγξει κανείς τη θάλασσα γύρω), ενδύονται με μύθους για τον Οδυσσέα, τους κρυμμένους θησαυρούς πειρατών, τους Αράπηδες, τη χρυσή γουρούνα με τα γουρουνάκια της… Όλα πλάσματα που για να φανερωθούν απαιτούν σιωπή ή αίμα.

Στην προφορική ιστορία του τόπου κυριαρχούν μορφές όπως ο γέρο-Λιος, ο αδελφός του, τα παιδιά του, οι Κρητικοί που ήρθαν εδώ κυνηγημένοι από τους Τούρκους, οι ασκητές σαν τα σαράντα καλογεράκια που έριχναν τα ράσα τους στη θάλασσα και ξαπλωμένοι επάνω έλαμναν με τα χέρια τους ως την Πάτμο, οι πειρατές που παντρεύονταν Λειψιώτισσες προσφέροντας γι’ αντάλλαγμα προστασία στους κτηνοτρόφους και στους αγρότες του νησιού, κι άλλοι «μυθικοί κατεργάρηδες», απόγονοι του Οδυσσέα.

Και το τοπίο, όμως, η ύλη φαίνεται πως είναι ζώσα, έχει φωνή και «αφηγείται». Υπενθυμίζει ιστορίες παλιές, περασμένα συμβάντα, στιγμές που στιγμάτισαν κάθε πέτρα. Οι στοιχειωμένες εξοχές, ο έξω χώρος, ο χώρος των ξωτικών, των νεράιδων, των δαιμόνων έχει εξημερωθεί από καλόγερους που τους νίκησαν, από αγίους που έκαναν θαύματα… Όλα αυτά πέρασαν στην προφορική παράδοση του νησιού ως βιωματικές ιστορίες ή ως ιστορικές πληροφορίες, που επιβιώνουν ακόμη ή λανθάνουν των δηλούμενων και απαιτούν ερμηνεία για να αναδυθούν και να «ακουστεί» ο λόγος του τόπου.

Οι τόποι των αρχαίων θεών γίνονται τόποι αγίων της χριστιανικής θρησκείας, μέσα από ιεροφάνειες και θαύματα που αφηγούνται οι Λειψιώτες. Η  Παναγία, ο Άγιος Χαράλαμπος (για τη χαρά που λάμπει), ο Άγιος Νικόλαος, ο Άγιος Θεολόγος οι προστάτες άγιοι συνδιαλέγονται με τους κατοίκους που έχουν μια σχέση μαζί τους βιωματική, ανθρώπινη –συνομιλούν- και το κοσμικό εμπλέκεται με το ιερό, όπως η επίσημη ιστορία μετουσιώνεται σε αφήγηση με προσαρμογή στα καθημερινά και ανθρώπινα.

Μέσα από το έργο της Παπαχριστοφόρου φαίνεται πως οι Λειψιώτες ακούνε τη φωνή των όντων και βιώνουν σε μη συνειδητό ίσως επίπεδο τη χαμένη ενότητα ανθρώπων και φύσης: Τη νύχτα του Αγίου Αντρέα, τότε που φτιάχνουν λουκουμάδες, τα ζώα μιλούν, πιστεύουν στους Λειψούς. Ζώα που ο ιδρώτας τους θεωρείται ιερός, γι’ αυτό και δεν πετούν το παλιό υνί, αλλά το βάζουν στα εικονίσματα. Και οι άγιοι που φροντίζουν το ζευγάρι των ζώων, που βοηθά στην καλλιέργεια και τη γέννηση των καρπών, είναι οι ίδιοι που φροντίζουν για την τεκνογονία των ανθρώπων.

Ειδικά η Παναγία η Μεσοσπορίτισσα, η Παναγία του Κουσελιού (που κατοικεί τώρα στο λουτρό της αρχαίας θεάς), η θαυματουργή και  παντοδύναμη Παναγιά του Χάρου (που αντί να κρατά το βρέφος στην αγκαλιά της κρατά τον Εσταυρωμένο Γιο Της και δεσπόζει στην ευρύτερη περιοχή κοντά στο Κάστρο της Καλυψώς), η κάθε Παναγία συνδέεται στενά με τον κύκλο της ζωής και του χρόνου και την καρποφορία. Η γονιμοποιός δύναμή της και η «αειζωία» της, που έχει γονιμικά και χθόνια χαρακτηριστικά της λαϊκής λατρείας, παράλληλα με εκείνα που αφηγούνται τα θρησκευτικά κείμενα, προφανώς έχει συμβάλει στην αναβαθμισμένη θέση της γυναίκας γι’ αυτό και στους Λειψούς δεν ρωτούν μόνο «τίνος είσαι;» αλλά και «ποιανής είσαι;», παρατηρεί η συγγραφέας.

Η Παπαχριστοφόρου δεν αρκείται στις λατρευτικές τελετουργίες και στις συνακόλουθες αφηγήσεις, αλλά μελετά και την καθημερινότητα των ανθρώπων, τις κουβέντες στο ουζερί, στα σπίτια, στους φούρνους, στο καρνάγιο, την επιστολική ποίηση, τα παραμυθιακά μοτίβα, τους χορούς και τα γλέντια, τα μεταξύ τους αστεία. Προσεγγίζει το θέμα της ερμηνευτικά και η ανάλυση λόγου δεν μένει στα δηλούμενα, αλλά αναζητά τα λανθάνοντα νοήματα, γνωρίζοντας πως η σχέση γλώσσας, κοσμοθεωρίας και πολιτισμού είναι αναμφισβήτητη και ότι το ήθος των ανθρώπων δομείται μέσα από τον λόγο και την πράξη.

Στο βιβλίο Μύθος, λατρεία, ταυτότητες «στο νησί της Καλυψώς»  αναδεικνύεται το πώς θεωρίες και πρακτικές συνδέονται προσβλέποντας τόσο στη ρύθμιση των σχέσεων ανάμεσα στους ανθρώπους όσο και στην αντίληψη και τη διευθέτηση, κατά το δυνατόν, των φυσικών φαινομένων, δημιουργώντας  εν τέλει τον πολιτισμό μιας κοινωνίας. Και η ποιητικότητα του λαϊκού πολιτισμού αποτυπώνεται σ’ αυτό με τον τρόπο που της αρμόζει, καθώς το συναίσθημα εξισορροπεί επιτυχώς με την επιστημονική ερμηνεία.

INFO: Μαριλένα Παπαχριστοφόρου, Μύθος, λατρεία, ταυτότητες «στο νησί της Καλυψώς», Παπαζήση, Αθήνα 2013.

(*) Η Άννα Λυδάκη είναι καθηγήτρια στο Πάντειο Πανεπιστήμιο.

Δημοσιευμένο στο "ο Αναγνώστης", 27.11.2015

Ανάπτυξη, περιβαλλοντική ηθική και προστασία ζώων

Ήταν μια υπέροχη βραδιά. Ήταν πάρα πολλοί εκείνοι που μας τίμησαν με την παρουσία τους. Ανάμεσα στον κόσμο, στις γυναίκες, στους άνδρες, στις φοιτήτριες και στους φοιτητές που έδειξαν την ευαισθησία τους για θέματα που αφορούν τα μη ανθρώπινα όντα ήταν η Αντιπρύτανης του Παντείου Πανεπιστημίου καθηγήτρια Ισμήνη Κριάρη, οι καθηγήτριες Χριστιάνα Κωνσταντοπούλου και Αλεξάνδρα Χαλκιά και οι καθηγητές Αντώνης Παπαρίζος, Γιάννης Κατερέλος και Βαγγέλης Πρωτοπαπαδάκης και η συγγραφέας Ζυράννα Ζατέλη. Τους ευχαριστούμε όλους θερμά διότι με την παρουσία τους απέδειξαν όλοι ότι η πρόκληση του καθηγητή Singer βρίσκει ανταπόκριση.

Φωτο: Ξένια Βασιώτη

Οι σύνεδροι άρχισαν να έρχονται από νωρίς.

Η Γιώτα Καμπουράκη και η Σέβη Τσαμπουνάρη επί το έργον.

Το μεγάλο αμφιθέατρο γρήγορα γέμισε. Η Μαρία Μάζη και η Καλλιόπη Παρασκευοπούλου διευθετούν λεπτομέρειες.

Στην πρώτη σειρά ο Πρύτανης του Παντείου Πανεπιστημίου Καθηγητής Γρ. Τσάλτας, η Καθηγήτρια Χρ. Κωνσταντοπούλου, ο Καθηγητής Θ. Τάσιος, ο Καθηγητής Ευαγγ. Πρωτοπαπαδάκης, η Αντιπρύτανης του Παντείου Πανεπιστημίου Καθηγήτρια Ι. Κριάρη, ο Καθηγητής Α. Παπαρίζος

Η καθηγήτρια Αλεξάνδρα Χαλκιά και η συγγραφέας Ζυράννα Ζατέλη ανάμεσα στο ακροατήριο.

Ο καθηγητής Γιάννης Κατερέλος

Στον χώρο λειτουργούσε έκθεση βιβλίου με θέμα τα ζώα και το περιβάλλον.

Φωτογραφίες με πεταλούδες και πουλιά του Καθηγητή Δ. Λαμπρέλλη.

Η Αντιπρύτανης του Παντείου Πανεπιστημίου καθηγήτρια Ισμήνη Κριάρη, συγκινημένη από τα τραγούδια των φοιτητών συγχαίρει τον μαέστρο Γιάννη Βρυζάκη. 

Η οργανώτρια της χορωδίας και επιμελήτρια για την εκτέλεση τραγουδιών με ήχους από τη φύση καθηγήτρια Χαρίκλεια Τσοκανή παρεμβαίνει στη συζήτηση. 

Ο καθηγητής Αντώνης Παπαρίζος παρεμβαίνει.

Ο καθηγητής του ΕΜΠ Θεοδόσης Τάσιος στο βήμα

Ο πρύτανης του Παντείου Πανεπιστημίου καθηγητής Γρηγόρης Τσάλτας, η Άννα Λυδάκη και η Χριστίνα Καραμολέγκου.

Η πρόεδρος της ΠΦΠΟ νομικός κ. Νατάσα Μπομπολάκη και η επί της ηλεκτρονικής υποστήριξης Χριστίνα Καραμολέγκου.

Ο καθηγητής Θεοδόσης Τάσιος και η Άννα Λυδάκη.

Η οργανωτική επιτροπή

Επιστημονική εκδήλωση: Ανάπτυξη, περιβαλλοντική ηθική και προστασία των ζώων

Ευρωπαϊκό Κέντρο Περιβαλλοντικής Έρευνας και Κατάρτισης (ΕΚΕΠΕΚ) του Παντείου Πανεπιστημίου

Πανελλαδική Φιλοζωική και Περιβαλλοντική Ομοσπονδία

Πρόσκληση

Το Ευρωπαϊκό Κέντρο Περιβαλλοντικής Έρευνας και Κατάρτισης (ΕΚΕΠΕΚ) του Παντείου Πανεπιστημίου και η Πανελλαδική Φιλοζωική και Περιβαλλοντική Ομοσπονδία (ΠΦΠΟ) σας προσκαλούν να παραστείτε στην επιστημονική εκδήλωση

Ανάπτυξη, περιβαλλοντική ηθική και προστασία των ζώων

Η εκδήλωση θα λάβει χώρα στο Αμφιθέατρο Σάκη Καράγιωργα ΙΙ

του Παντείου Πανεπιστημίου (Νέο Κτίριο)

Λεωφόρος Συγγρού 136

την Τετάρτη 7 Οκτωβρίου 2015 και ώρα 18.00

Η παρουσία σας θα αποτελέσει ιδιαίτερη τιμή.

Στον χώρο θα λειτουργεί έκθεση βιβλίου με θέμα το περιβάλλον και τα ζώα.

Ευρωπαϊκό Κέντρο Περιβαλλοντικής Έρευνας και Κατάρτισης (ΕΚΕΠΕΚ) του Παντείου Πανεπιστημίου

Πανελλαδική Φιλοζωική και Περιβαλλοντική Ομοσπονδία (ΠΦΠΟ)

Επιστημονική εκδήλωση

Ανάπτυξη, περιβαλλοντική ηθική και προστασία των ζώων

Αμφιθέατρο Σάκη Καράγιωργα, Πάντειο Πανεπιστήμιο

Τετάρτη, 7 Οκτωβρίου, ώρα έναρξης 18.00

Πρόγραμμα

• Earthlings (αποσπάσματα)

Shaun Monson, σενάριο – σκηνοθεσία (2005), Joaquin Phoenix, αφήγηση

• Χορωδία του Παντείου Πανεπιστημίου

Χαρίκλεια Τσοκανή, Καθηγήτρια Παντείου Πανεπιστημίου, οργάνωση – επιμέλεια

Ιωάννης Βρυζάκης, Μαέστρος, διεύθυνση χορωδίας

Ομιλίες

Βιώσιμη ανάπτυξη και προστασία των ζώων

• Γρηγόρης Τσάλτας, Πρύτανης Παντείου Πανεπιστημίου

Προστασία και δικαιώματα των ζώων. Ισχύον θεσμικό πλαίσιο

• Νατάσα Μπομπολάκη, Νομικός, Πρόεδρος της Πανελλήνιας Φιλοζωικής και Περιβαλλοντικής Ομοσπονδίας

Μας ενδιαφέρουν οι κοινωνίες των ζώων;

• Θεοδόσης Τάσιος, Ομ. Καθηγητής Εθνικού Μετσόβιου Πολυτεχνείου

Συζήτηση - Παρεμβάσεις

• Συντονίζει η Άννα Λυδάκη, Καθηγήτρια Παντείου Πανεπιστημίου

Θα δοθούν βεβαιώσεις παρακολούθησης της εκδήλωσης σε όσους το επιθυμούν.

Οργανωτική επιτροπή

Ξένια Βασιώτη, τελειόφοιτος Παντείου Πανεπιστημίου

Βάιος Καμινιώτης Δρ. Παντείου Πανεπιστημίου

Παναγιώτα Καμπουράκη, Κοινωνιολόγος

Χριστίνα Καραμολέγκου, Κοινωνιολόγος

Πάνος Καφφές, Πολιτικός Επιστήμων, μέλος ΠΦΠΟ

Μαρία Μάζη, Κοινωνιολόγος

Καλλιόπη Παρασκευοπούλου, τελειόφοιτος Παντείου Πανεπιστημίου

Σέβη Τσαμπουνάρη, Υποψ. Δρ. Παντείου Πανεπιστημίου